آموزش نماز ( فقه حنفی )
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين و الصلاه و السلام علی اشرف المرسلين و علی آله و اصحابه اجمعين. اما بعد:
تقليد
شناخت دين اسلام و درك اصول و احكام آن مستلزم تلاش و كوشش فراواني است كه به آساني به دست نميآيد به همين علت دانشمنداني هستند كه سالياني دراز جهد و كوشش خويش را در اين راه صرف نموده و زحمات و سختيهاي فراواني را متحمل شده‌اند تا اصولي تدوين كرده و احكام اسلامي را بنا بر آن اصول از آيات و احاديث استخراج نمايند و به ديگران نيز بياموزند. آنان عالمان و متخصصان دين اسلام و جانشينان پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم محسوب ميشوند كه به هر يك از آنها «مجتهد» گفته ميشود.
يك انسان بالغ دختر يا پسر حتما بايد از مسائل ديني خود آگاه بوده و لازم است از يك مجتهد كامل تقليد نمايد و مسائل ديني خويش را طبق دستور آن مجتهد انجام دهد تا اعمال وي نزد خداوند مقبول واقع گردد. بنابراين به افرادي كه از مجتهدين پيروي ميكنند «مُقلِّد» گفته ميشود. مجتهدين اهل سنت و الجماعت در اصول دين حضرت امام ابوالحسن اشعری و حضرت امام ابومنصور ماتريدی است و در فروع دين حضرت امام اعظم ابوحنيفه، حضرت امام مالک، حضرت امام شافعی و حضرت امام احمد بن حنبل رحمهم الله تعالی ميباشند.
زمان عمل به احكام
دستورهاي عملي اسلام برنامه زندگي هر مسلمان است كه از زمان بلوغ آغاز ميشود. علائم و نشانه‌هاي بلوغ در پسرها و دخترها متفاوت است. مهم‌ترين آنها در پسرها «احتلام» و در دخترها «عادت ماهانه» است كه به محض مشاهده اين علائم، دستورات دين اسلام لازم شده و شخص نيز «مُكلَّف» ميگردد. ممكن است افرادي باشند كه اين علائم را مشاهده ننموده اما از لحاظ سنّي به حد بلوغ رسيده باشند كه بر اين اشخاص نيز رعايت دستورات اسلامي الزامي است. حداقل بلوغ سني در پسرها از «12» سالگي و در دخترها از «9» سالگي است و حداكثر آن نيز در هر دو در «15» سالگي است.
نماز
يكي از اركان مهم دين اسلام خواندن نماز است كه در آيات و احاديث متعددي براي برپا داشتن اين فريضه الهي تأكيد بسياري شده است. چنانچه پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم فرموده است: «نماز ستون دين است هر كس اين ستون را برپا دارد همانا دين را بر پا داشته و هر كس آنرا ترک نمايد همانا دين را از بين برده است». بنابراين لازم است براي اداي اين فريضه مهم الهي مقدمات ذيل انجام شود:
1ـ وضو 2ـ غسل، درصورت جنب بودن 3ـ تيمم، در صورت نبود آب كافي جهت وضو و غسل 4ـ پاك بودن لباس و مكان 5ـ پوشيده بودن عورت 6ـ نيّت 7ـ استقبال (رو به طرف قبله ايستادن) 8ـ اذان و اقامه.
وضو
يكي از شرايطي كه نمازگزار بايد داشته باشد وضو است. وضو باعث پاكي بدن و صفاي روح و روشني دل ميگردد و مراحل انجام آن به ترتيب ذيل است: 1ـ اعوذ بالله و بسم الله. قبل از هر چيز به آرامي اَعُوْذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْمِ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ، ميگوييم. يعني از شرّ شيطان رانده شده به خداوند پناه ميبرم و با نام خداوند بخشنده ی مهربان شروع ميكنم.
2ـ نيت. سپس اينگونه نيت ميكنيم: نيت كردم وضو گرفتن را جهت تقرّب به درگاه الهي. 3ـ شستن دستها تا مچ. دستها را تا مچ سه بار ميشوييم و دقت ميكنيم كه لاي انگشتان نيز كاملاً شسته شوند. به هنگام شستن دستها اين دعا را ميخوانيم: بِسْمِ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّهَ اِلاَّ بِاللَّهِ. 4ـ مضمضه يا شستن دهان. بـا دسـت راست سه بـار بـه دهـان آب ميگيـريـم و با غرغره كردن كاملاً آن را ميشوييم.
اما در ماه مبارك رمضان به خاطر احتمال رفتن آب به گلو لازم نيست غرغره كرده شود. بهتر است هنگام شستن دهان، دندانها را مسواك زده و يا با انگشتِ شصت و اشاره آنها را تميز كرد. سپس اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ اَعِنِّيْ عَلَي تِلاَوَهِ الْقُرْآنِ وَ عَلَي ذِكْرِكَ وَ شُكْرِكَ وَ حُسْنِ عِبَادَتِكَ. 5ـ استنشاق يا شستن بيني. با دست راست، سه بار آب به بيني گرفته و با دست چپ كاملاً آن را تميز ميكنيم. به هنگام شستن بيني اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ اَرِحْنِيْ رَائِحَهَ الْجَنَّه.
6ـ شستن صورت. سپس صورت را از بالاي پيشاني ـ از محلي كه موي سر روئيده است ـ و از دو طرف تا گوش و از پايين تا زير چانه سه بار كامل و دقيق ميشوييم و ريش خود را نيز خلال ميكنيم. به هنگام شستن صورت اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ بَيِّضْ وَجْهِيْ يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوْهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوْهٌ. 7ـ شستن دست راست. دست راست را از نوك انگشتان تا آرنج سه بار ميشوييم. بايد توجه داشت كه خود آرنج نيز شسته شود. سپس اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ اَعْطِنِيْ كِتَابِيْ بِيَمِيْنِيْ وَ حَاسِبْنِيْ حِسَاباً يِسِيْراً.
8ـ شستن دست چپ. دست چپ را نيز همانند دست راست سه بار ميشوييم و اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ لاَ تُعْطِنِيْ كِتَابِيْ بِشِمَالِيْ وَ لاَ مِنْ وَرَاءِ ظَهْرِيْ وَ لاَتُحَاسِبْنِيْ حِسَاباً عَسِيْراً. 9ـ مسح سر و گوش. به دستها آب تازه‌اي گرفته و تَر ميكنيم. سپس تمامي سر را با دستهاي خيس لمس ميكنيم طوري كه هيچ جايي از موهاي سر خشك باقي نماند. سپس دو انگشت اشاره را به گوشها فرو برده و با انگشتان شصت، پشت گوشها را مسح ميكنيم و اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ اجْعَلْنِيْ مِنَ الَّذِيْنَ يَسْتَمِعُوْنَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُوْنَ اَحْسَنَهُ.
10ـ مسح گردن. سپس با پشت انگشتان دست در حالي كه انگشتان دستها را به هم چسبانيده‌ايم با دست راست طرف راست گردن و با دست چپ طرف چپ گردن را مسح ميكنيم و اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ اَعْتِقْ رَقَبَتِيْ مِنَ النَّارِ. 11ـ شستن پاي راست. پاي راست را از نوك انگشتان تا قوزك پا سه بار ميشوييم. بايد توجه داشت كه قوزك پا و لاي انگشتان نيز كاملاً شسته شوند. به هنگام شستن پاي راست اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ ثَبِّتْ قَدَمِيْ عَلَي الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيْهِ الاَقْدَامُ.
12ـ شستن پاي چپ. پاي چپ را نيز همانند پاي راست سه بار تا قوزك پا ميشوييم و اين دعا را ميخوانيم: اَلَّلهُمَّ اجْعَلْ سَعْيِيْ مَشْكُوْراً وَ ذَنْبِيْ مَغْفُوْراً وَ عَمَلِيْ مَقْبُوْلاً مَبْرُوْراً وَ تِجَارَهً لَنْ تَبُوُرَ بِفَضْلِكَ يَا عَزِيْزُ يَا غَفُوْرُ.
وضوي جبيره
هرگاه يكي از اعضايي كه هنگام وضو شسته ميشوند زخمي گردد طوري كه آب براي آن مضر باشد بايد پارچه‌اي تميز يا چيزي مانند چسب بر روي آن گذاشت و هنگام شستن ساير اعضاء بر آن قسمت مسح كرد.
غسل
يكي ديگر از شرايطي كه نمازگزار بايد داشته باشد پاك بودن از جنابت ـ شستن تمام بدن ـ است. به اين عمل «غُسل» ميگويند.
مقدمات غسل
ابتداء دستها را شسته و سپس نجاست را از بدن پاك ميكنيم و وضو ميگيريم. اگر جايي كه غسل ميكنيم محلي پست بوده و آب مستعمل در آن جمع شود پاها را پس از اتمام غسل بايد شست.
طريقه غسل
غسل را ميتوان به دو طريق انجام داد: 1ـ ميتوان به نيت غسل تمام بدن را به يكباره در آب فرو برد. مثلاً در آب دريا و رودخانه. 2ـ ابتداء از سر و گردن و بعد از نيمه ی راست بدن و سپس از نيمه ی چپ بدن از هر كدام سه بار آب ميريزيم طوريكه هيچ جايي از بدن خشك باقي نماند. بهتر است قبل از غسل نيز همانند وضو با گفتن بسم الله الرحمن الرحيم نيت بكنيم. يعني غسل را براي اطاعت از دستور خداوند و نيز به جهت تقرب به درگاه وي انجام ميدهيم.
تيمم
اگر آب كافي براي وضو و يا براي غسل نبوده و شخص نيز حداقل 2 كيلومتر از محل آب فاصله داشته باشد و يا به علت مريضي قادر به استفاده از آب نباشد و يا به علّتهاي ديگر … به جاي وضو يا غسل بايد تيمم نمود. تيمم عبارت است از زدن كف دستها بر خاك پاك و كشيدن آنها ابتداء به صورت و سپس به دست راست و چپ.
طريقه تيمم
1ـ نيت. قبل از هر چيز به قصد اطاعت از فرمان خداوند نيت ميكنيم. 2ـ زدن كف دستها بر زمين جهت مسح صورت. دو كف دست را بر خاك پاك يعني جايي كه هيچگونه نجاستي در آن جا نبوده است ميزنيم. سپس آنها را بر تمام صورت ميكشيم طوريكه هيچ جايي از صورت مسح نشده باقي نماند. 3ـ زدن كف دستها بر زمين جهت مسح دو دست. دوباره دستها را بر زمين زده، ابتداء با دست چپ دست راست را تا آرنج مسح ميكنيم. البته خود آرنج نيز بايد مسح شود. سپس با دست راست دست چپ را نيز مسح ميكنيم. اما براي مسح دست چپ لازم نيست كه دوباره دستها را بر زمين زد. بايد توجه داشت كه هنگام زدن كف دستها بر زمين اگر خاك و خاشاكي به دستها بچسبد ميتوان براي يك بار به دستها تكان ملايمي داده و آنها را دور نمود.
بقيه شرايط
از ديگر شرايطي كه نمازگزار بايد داشته باشد پاك بودن لباس و محل اقامه نماز است؛ زيرا نماز در حقيقت راز و نياز كردن با خداوند بوده و موجب تقرّب به درگاه الهي ميشود لذا لازم است لباس و محل اقامه نمازگزار از هرگونه نجاست و كثافات تميز باشد. همچنين لازم است نمازگزار عورت خود را ـ جاهايي كه ديدن و نشان دادن آن حرام است ـ بپوشاند. عورت مردان از ناف تا زير زانو و عورت زنان همه بدن به جز صورت، دستها تا مچ و پاها تا قوزك است. همچنين لازم است نمازگزار به موقع و سر وقت نماز خود را اداء نمايد. بهترين وقتها براي خواندن نماز اول وقت هر نماز است.
پيامبر ما حضرت محمد صلي الله عليه و سلم نيز بسيار سفارش نموده‌اند كه نماز در اول وقت خوانده شود؛ زيرا خواندن نماز در اول وقت از ثواب بيشتري برخوردار است. همچنين لازم است نمازگزار رو به قبله باشد. خانه كعبه كه در شهر مكه و در كشور عربستان سعودي واقع است قبله همه مسلمانان جهان است. هر مسلماني كه قصد خواندن نماز را دارد حتماً بايد رو به قبله (كعبه) باشد.
اذان و اقامه
اذان شعار توحيدي مسلمانان بوده و به همه اعلام ميدارد كه هنگام نماز فرا رسيده است. بنابراين شايسته است هر مسلماني كه قصد خواندن نمازهاي پنجگانه را دارد اذان و اقامه بگويد. بهتر است اذان با صدايي خوش و آهنگي دلنشين و با آرامش و طمأنينه ی كامل گفته شود.
كيفيت اذان
«اَللهُ اَكْبَرُ» (4 بار) يعني: خدا بزرگ است. «اَشْهَدُ اَنْ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ» (2 بار) يعني: گواهي ميدهم هيچ معبودي به غير از خداوند نيست. «اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدًا رَسُوْلُ اللهِ» (2 بار) يعني: گواهي ميدهم محمد پيام آور خداوند است. «حَيَّ عَلَي الصَّلاَهِ» (2 بار) يعني: بشتاب بسوي نماز. «حَيَّ عَلَي الْفَلاَحِ» (2 بار) يعني: بشتاب بسوي رستگاري. «اَللهُ اَكْبَرُ» (2 بار) يعني: خدا بزرگ است. «لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ» (1 بار) يعني: هيچ معبودي به غير از خداوند نيست. البته در نمازهاي صبح لازم است پس از «حيّ علي الفلاح» اين جمله نيز دو بارگفته شود: «اَلصَّلاَهُ خَيْرٌ مِنَ النَّوْمِ» يعني: نماز بهتر از خواب است.
كيفيت اقامه
كيفيت اقامه همانند اذان بوده و قبل از شروع به نمازهاي فرض گفته ميشود. ليكن به آرامي اذان نيست بلكه كمي تندتر از اذان گفته شده و پس از «حيّ علي الفلاح» نيز دو بار «قَدْ قَامَتِ الصَّلاَه» گفته ميشود. بايد توجه داشت كه در هيچيك از اقامه ی نمازهاي پنجگانه «الصّلاه خير من النوم» گفته نميشود.
ترتيب نمازهاي پنجگانه
پس از انجام همه اين مقدمات بايد شروع به خواندن نماز كنيم. اما قبل از شروع بايد ترتيب نمازها، تعداد ركعات و نيز تعداد ركعات سنت و فرض آنها را بدانيم.
نماز صبح
نماز صبح جمعاً چهار ركعت است. دو ركعت سنت و دو ركعت فرض. ابتداء دو ركعت سنت و سپس دو ركعت فرض را ميخوانيم.
نماز ظهر
نماز ظهر جمعاً ده ركعت است. چهار ركعت سنت، چهار ركعت فرض و دو ركعت سنت. ابتداء چهار ركعت سنت و بعد چهار ركعت فرض و سپس دو ركعت سنت را ميخوانيم.
نماز عصر
نماز عصر چهار ركعت فرض است.
نماز مغرب
نماز مغرب جمعاً پنج ركعت است. سه ركعت فرض و دو ركعت سنت. ابتداء سه ركعت فرض و سپس دو ركعت سنت را ميخوانيم.
نماز عشاء
نماز عشاء جمعاً شش ركعت است. چهار ركعت فرض و دو ركعت سنت. ابتداء چهار ركعت فرض و سپس دو ركعت سنت را ميخوانيم.
نماز وتر
نماز وتر سه ركعت واجب است كه پس از نماز عشاء خوانده ميشود. وتر نماز جداگانه‌اي از نماز عشاء است و در حقيقت ما روزانه شش گونه نماز ميخوانيم. اما چون سبب وجوب نمازهاي روزانه اوقات آنها هستند و نمازهاي عشاء و وتر نيز هم زمان ميباشند ـ البته نماز وتر بعد از نماز عشاء خوانده ميشود ـ از اين رو عشاء و وتر را يكي به حساب آورده و اصطلاحاً نمازهاي پنجگانه اطلاق ميگردد. ما در هر شبانه روز جمعاً «32» ركعت نماز ميخوانيم كه «17» ركعت آن فرض، «12» ركعت آن سنت و «3» ركعت آن واجب است.
نمازهاي سنت را به هيچوجه نبايد با جماعت خواند و حتماً بايد به تنهايي خوانده شود. اما نمازهاي فرض در صورت كثرت افراد، سنت است كه با جماعت خوانده شود؛ زيرا پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم تأكيد بسياري در اين خصوص نموده و فرموده‌اند: «ثواب نمازي كه با جماعت خوانده شده، از ثواب نمازي كه به تنهايي خوانده شده است «27» برابر بيشتر ميباشد».
و نيز در حديث ديگري ميفرمايند:«جماعت سنت مؤكده است، فقط شخص منافق از اين سنت روگردان است». لذا نمازهاي فرض را تا جايي كه ميتوانيم بايد سعي كنيم با جماعت بخوانيم. اما در صورت تنها بودن ميتوان آنرا نيز به تنهايي اداء نمود. اما نماز وتر، به غير از ماه مبارك رمضان كه با جماعت خوانده ميشود در بقيه ايام سال بايد به تنهايي اداء گردد.
طريقه خواندن نماز
1ـ نيت. قبل از هر چيز اينگونه نيت ميكنيم: نيت كردم خواندن (2ـ 3ـ 4) ركعت (فرض ـ واجب ـ سنت) نماز (صبح ـ ظهر ـ عصرـ مغرب ـ عشاء ـ وتر) را تنها براي خداوند.
2ـ تكبيره الاحرام يا تكبير تحريمه. پس از گفتن نيت، آقايان دو دستان خود را تا نرمه ی گوش و خانمها نيز تا سينه بالا برده و در همان حال بايد بگويند: «الله اكبر». بايد توجه داشت كه هنگام بالا بردن دستها كف آنها رو به قبله باشد.
3ـ گذاشتن دست راست بر روي دست چپ. پس از گفتن الله اكبر، دست راست را بر روي دست چپ، مردها زير ناف و خانمها روي سينه بايد بگذارند. طرز قرار دادن دستها اينگونه است كه مردها بايد دو انگشت شصت و انگشت كوچك را به مچ دست چپ حلقه كرده و بقيه انگشتان را نيز روي دست چپ، صاف قرار دهند. اما خانمها همـه ی انگشتـان دو دسـت را بـه هـم چسبـانيـده و دست راست را بر روي دست چپ بايد بگذارند.
4ـ ثناء. سپس اينگونه ثناء ميخوانيم:«سُبْحَانَكَ اللهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ وَ تَبَارَكَ اسْمُكَ وَ تَعَالَي جَدُّكَ وَ لاَ اِلَهَ غَيْرُكَ».
5ـ سوره فاتحه. پس از آن، سوره فاتحه را ميخوانيم. اما قبلاً بايد اعوذ بالله و بسم الله را نيز بگوييم: «اَعُوْذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْم، بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْم، اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ، الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ، مَالِكِ يَوْمِ الدِّيْنِ، اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَعِيْنُ، اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيْمَ، صِرَاطَ الَّذِيْنَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ، غَيْرِ الْمَغْضُوْبِ عَلَيْهِمْ، وَ لاَ الضَّآلِّيْنَ، آمين».
6ـ سوره. پس از خواندن فاتحه، سوره ديگري را نيز بايد بخوانيم. در اينجا براي مثال سوره اخلاص را ذكر ميكنيم. بايد توجّه داشت كه قبل از سوره به هيچوجه نبايد اعوذ بالله را گفت: «قُلْ هُوَ اللهُ اَحَد، اَللهُ الصَّمَدُ، لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُوْلَدْ، وَ لَمْ‌يَكُنْ لَّهُ كُفُواً اَحَد».
7ـ ركوع. پس از خواندن سوره، با گفتن الله اكبر، ركوع كرده و نيم تنه بالا را خم ميكنيم طوريكه سر و گردن با سرين برابر گردد. البته براي خانمها اينچنين ركوع كردن لازم نبوده و كافي است كه اندكي خم شوند. در همان حال، سه بار آرام و شمرده ميگوييم: «سُبْـحانَ رَبِّــيَ الْعَظِيْم».
8ـ بلند شدن از ركوع. سپس با گفتن «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَه»، از ركوع بلند شده و كاملاً صاف ميايستيم و در همان حالت ايستاده ميگوييم: «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد». بايد توجه داشت كه اين، در صورت خواندن نماز به تنهائي است. اما در صورت خواندن نماز با جماعت، نمازگزار فقط بايد «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد» را بگويد.
9ـ سجده. سپس با گفتن «الله اكبر» به سجده ميرويم. طريقه سجده كــردن اينگونه است: ابتداء زانوان خود را بر زمين نهاده و بعد در حاليكه انگشتان هر دو دست را به هم چسبانيده‌ايم، دو كف دست را طوري بر زمين ميگذاريم كه بتوان صورت را ميان آنها قرار داد. سپس بيني و بعد پيشاني را ميان دو دست بر زمين ميگذاريم. به هنگام سجده بايد دقّت كرد كه مردها بازوهاي خود را از پهلو، و شكم را نيز از ران‌ها دور نگه داشته و خانمها نيز عكس اين را انجام دهند. وقتيكه به همين ترتيب سجده كرديم سه بار آرام و شمرده ميگوييم: «سُبْحَانَ رَبِّيَ الاَعْلَي». سپس با گفتن «الله اكبر»، از سجده برخاسته و اندكي مينشينيم. و بعد دوباره به سجده رفته و سه بار ميگوييم: «سُبْحَانَ رَبِّيَ الاَعْلَي».
10ـ قيام. پس از اتمام تسبيحات سجده، با گفتن «الله اكبر» بلند شده و ميايستيم. طرز برخاستن از سجده بر عكس همان طريقي است كه به سجده رفته بوديم. بدين گونه كه ابتداء پيشاني و بعد بيني و پس از آن دو دست و سپس زانوان را از زمين بلند ميكنيم. بدين ترتيب ركعت اول تمام ميشود.
11ـ ركعت دوم. حالا بايد ركعت دوم را شروع كنيم. ركعت دوم نيز همانند ركعت اول است. اما با اندكي تفاوت. در ركعت دوم نبايد ثناء «سبحانك» را خوانده و اعوذ بالله را گفت. فقط با گفتن بسم الله الرحمن الرحيم سوره فاتحه و بعد سوره ديگري همانند سوره اخلاص را تلاوت كرده و سپس ركوع و سجود ميكنيم. مراحل انجام ركوع، سجده، طرز گفتن تسبيحات و طريقه برخاستن از آنها، همگي به همان ترتيب مذكور بوده و هيچگونه تفاوتي با ركعت اول ندارد.
12ـ تشهّد. پس از اتمام سجده ی ركعت دوم، مينشينيم و اينگونه تشهّد ميخوانيم: «اَلتَّحِيَّاتُ للهِ وَ الصّلَوَاتُ وَ الطَّيِّبَاتُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَهُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِيْنَ، اَشْهَدُ اَنْ لاَّ اِلَهَ اِلاَّ الله وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُوْلُهُ».
13ـ صلوات. پس از اتمام تشهد، اگر نمازي كه در حال خواندن آن هستيم دو ركعتي باشد، بايد صلواتها را نيز بخوانيم اينگونه: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَي اِبْرَاهِيْمَ وَ عَلَي آلِ اِبْرَاهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْد. اَللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِ مَحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَي اِبْراهِيْمَ وَ عَلَي آلِ اِبْراهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْد».
14ـ دعا. سپس اين دعا را نيز بايد بخوانيم: «اَلَّلَهُمَّ اغْفِرْلِيْ وَ لِوَالِدَيَّ وَ لِاُسْتَاذِيْ وَ لِجَمِيْعِ الْمُؤْمِنِيْنَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِيْنَ وَ الْمُسْلِمَاتِ، اَلاَحْيَآءِ مِنْهُمْ وَ الاَمْوَاتِ، رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَهً وَ فِي الآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ وَ احْشُرْنَا مَعَ الاَبْرَارِ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ.
15ـ سلام. پس از اتمام دعا، به دو طرف سلام ميدهيم. يعني صورت را اول به طرف راست چرخانده و ميگوييم: «السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَهُ اللهْ» و بعد به طرف چپ گردانده و باز ميگوييم: «السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَهُ اللهْ». بدين ترتيب خواندن نمازهاي دو ركعتي تمام ميشود.
16ـ ركعت سوّم. اگر نمازي كه ما در حال خواندن آن هستيم «3» ركعتي باشد، پس از اتمام تشهد ركعت دوم، بدون اينكه صلواتها را بخوانيم بايد بلند شده و بايستيم. در اينجا لازم است به يك نكته اشاره كنيم كه ما فقط دو گونه نماز «3» ركعتي داريم: 1ـ نماز مغرب «فرض» 2ـ نماز وتر «واجب». طريقه خواندن نماز «3» ركعتي فرض (مغرب) اينگونه است كه پس از برخاستن از ركعت دوم، ابتداء بسم الله الرحمن الرحيم گفته و بعد فقط سوره فاتحه را ميخوانيم؛ زيرا نمازي كه ما ميخوانيم فرض بوده و در نمازهاي فرض تنها در دو ركعت اول سوره خوانده ميشود؛ لذا بدون اينكه سوره بخوانيم به همان طريق سابق، ركوع و بعد سجده ميكنيم. سپس از سجده برخاسته و مينشينيم.
ابتداء تشهد و بعد صلوات، سپس دعا را به همان طريق مذكور به آرامي خوانده و بعد به دو طرف سلام ميدهيم. بدين ترتيب خواندن نمازهاي «3» ركعتي فرض تمام ميشود.
اما خواندن نمازهاي «3» ركعتي واجب (وتر) بدينگونه است كه پس از برخاستن از ركعت دوم، ابتداء بسم الله الرحمن الرحيم گفته و بعد سوره فاتحه و سپس سوره ديگري را نيز ميخوانيم؛ زيرا نمازي كه ما ميخوانيم واجب بوده و در نمازهاي واجب و سنت لازم است در همه ركعات به غير از فاتحه، سوره ديگري نيز خوانده شود. لذا در اينجا نيز به غير از فاتحه، سوره ديگري نيز ميخوانيم. پس از اتمام سوره، با گفتن «الله اكبر»، مردها دستها را تا نرمه ی گوش و خانمها نيز تا مقابل سينه بالا برده و طبق روشي كه قبلاً ذكر كرديم بايد دست راست را بر روي دست چپ قرار دهيم. در همين حال بايد دعاء قنوت را بخوانيم. اينگونه: «اَلَّلهُمَّ اِنَّا نَسْتَعِيْنُكَ وَ نَسْتَغْفِرُكَ وَ نُؤْمِنُ بِكَ وَ نَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ وَ نُثْنِيْ عَلَيْكَ الْخَيْرَ، نَشْكُرُكَ وَ لاَ نَكْفُرُكَ، وَ نَخْلَعُ وَ نَتْرُكُ مَنْ يَّفْجُرُكَ. اَلَّلهُمَّ اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ لَكَ نُصَلِّيْ وَنَسْجُدُ وَ اِلَيْكَ نَسْعَي وَ نَحْفِدُ، نَرْجُوْ رَحْمَتَكَ وَ نَخْشَي عَذَابَكَ اِنَّ عَذَابَكَ بِالْكُفَّارِ مُلْحِقْ. سپس با گفتن «الله اكبر»، به ركوع و بعد به سجده ميرويم. پس از برخاستن از سجده به همان ترتيب مذكور، تشهد، صلوات و دعا را با آرامش كامل خوانده و بعد به طرفين سلام ميدهيم. بدين ترتيب خواندن نماز وتر تمام ميشود.
17ـ ركعت چهارم. اگر نمازي كه ما در حال خواندن آن هستيم «4» ركعتي باشد بايد پس از اتمام سجده ركعت سوم، بلند شده و بايستيم. ابتداء بسم الله الرحمن الرحيم گفته و بعد سوره فاتحه را بخوانيم. سپس طبق همان طريقي كه ذكر كرديم، اگر نماز سنت باشد، بايد بعد از فاتحه سوره ديگري را نيز بخوانيم. اما اگر نماز فرض باشد بدون اينكه سوره ديگري بخوانيم با گفتن «الله اكبر» به ركوع و بعد به سجده ميرويم. پس از اتمام سجده مينشينيم. ابتداء تشهد و بعد صلوات و سپس دعا را به ترتيب و به آرامي ميخوانيم. و در انتهاء به دو طرف سلام ميدهيم. بدين ترتيب خواندن نمازهاي «4» ركعتي تمام ميشود.
دعاي پس از نماز
پس از اتمام نمازهاي فرض، بهتر است اين دعا را بخوانيم: «اَسْتَغْفِرُ اللَّهْ، اَسْتَغْفِرُ اللَّهْ، اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الْعَظِيْمَ الَّذِيْ لاَ اِلَهَ اِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ وَ اَتُوْبُ اِلَيْهِ. اَلَّلهُمَّ اَنْتَ السَّلاَمُ وَ مِنْكَ السَّلاَمُ، فَحَيِّنَا يَا رَبَّنَا بِالسَّلاَمِ، وَ اَدْخِلْنَا دَارَكَ دَارَ السَّلاَمِ، تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَ تَعَالَيْتَ يَا ذَاالْجَلاَلِ وَ الاِكْرَامِ، لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيْكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِيْ وَ يُمِيْتُ، وَهُوَ حَيٌّ لاَيَمُوْتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَهُوَ عَلَي كُلِّ شَئٍ قَدِيْرٌ».
تسبيحات بعد از نماز
پس از خواندن نمازهاي فرض و اتمام سنتهاي بعد از آن، شايسته است اين تسبيحات را نيز بگوييم. بدين ترتيب:
1ـ سُبْحَانَ اللَّه «33» بار
2ـ اَلْحَمْدُ لِلَّهْ «33» بار
3ـ اَللَّهُ اَكْبَرْ «34» بار
4ـ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَحدَهُ لَا شَرِیکَ لَه لَهُ المُلکُ وَ لَهُ الحَمدُ یَحیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَایَمُوتُ بِیَدِهِ الخَیر وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیٍ قَدِیر «1» بار
5ـ اَلَّلهُمَّ اَجِرنَا مِنَ النَّارِ «7» بار فقط در نمازهای صبح و مغرب
6ـ اَلَّلهُمَّ اَدخِلنَا الجَنَّةَ «7» بار فقط در نمازهای صبح و مغرب
7ـ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللَّهْ «10» بار
8ـ مُحَمَّدٌ رَسُوْلُ اللَّهْ « 1» بار
9ـ اَلَّلهُمَّ صَلِّ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِهِ وَ صَحْبِهِ وَ سَلِّمْ «10» بار
10ـ اَسْتَغْفِرُ اللَّهْ «100» بار
11ـ يَا هَادِيْ «20» بار
12ـ اَلَّلهُمَّ صَلِّ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِهِ وَ صَحْبِهِ وَ سَلِّمْ «10» بار
چگونه در نماز جماعت شركت كنيم ؟
ابتداء وارد صف ميشويم و در جايي ميايستيم كه تقريباً يك گام بين ما و صف جلو فاصله باشد. سپس نيت ميكنيم و منتظر الله اكبر (تكبيره الاحرام) گفتن امام ميشويم. هنگاميكه امام الله اكبر گفت ما نيز بلافاصله الله اكبر گفته و ثناء را به آرامي ميخوانيم و بعد ساكت ميايستيم. خواندن فاتحه و سوره در نماز جماعت بر عهده امام است. لذا ما حتماً بايد ساكت بوده و به قرائت امام گوش فرا دهيم. هنگاميكه امام ركوع كرد ما نيز هم زمان با امام به آرامي «الله اكبر» گفته و بايد به ركوع برويم. پس از اتمام تسبيحات ركوع امام با صداي بلند ميگويد:«سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهْ» ما نيز در همان حالت ايستاده بلافاصله ميگوييم: «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد».
وقتيكه امام با گفتن «الله اكبر» به سجده رفت ما نيز متعاقباً «الله اكبر» گفته و سجده ميكنيم و تسبيحات سجده را به آرامي ميگوييم. در نماز جماعت لازم است نمازگزار در همه حالات از امام پيروي نموده و همه تكبيرات انتقالات را هم زمان با امام بگويد. هنگام نشستن، ابتداء تشهد و بعد صلوات و سپس دعا را به ترتيب ميخوانيم و در انتهاء نيز بلافاصله پس از سلامِ امام به طرفين سلام ميدهيم.
كارهائي كه نماز را باطل ميكنند
نمازگزار، از آغاز تا پايان نماز بايد از كارهائي كه نماز را باطل ميكند بپرهيزد. كارهايي از قبيل: خوردن ـ آشاميدن ـ از قبله رو گرداندن ـ صحبت كردن ـ قهقه خنديدن ـ با صدا گريه كردن ـ آه و ناله كردن ـ به محل ناپاك سجده كردن ـ به اطراف نگاه كردن ـ بازي كردن ـ استفراغ كردن ـ خوابيدن ـ ترك يكي از فرائض نماز ـ بيهوشي ـ جنون ـ سلام كردن ـ جواب سلام را دادن ـ عمل كثير. يعني كارهايي كه به وسيله ی دو دست انجام ميشوند.
حوزه علميه عرفانيه عرفان آباد
محمود تنگلی/ خرداد ماه 1386
پاسخ به: آموزش نماز ( فقه حنفی )
سوال از وضوء
